Balkan Culture

 

 

By Afize Seferi

 

¨….Η γνώση της κουλτούρας των ανθρώπων για τους οποίους μεταφράζεις και διερμηνεύεις είναι πρωταρχικής σημασίας…..¨   Είναι γεγονός σήμερα  ότι  ένας άνθρωπος καλείται  να ζήσει σε μία κοινωνία μικτή σε κουλτούρες και πολιτισμούς. Άνθρωποι ανάμεσά μας έρχονται ως μεσολαβητές αυτής της κοινωνίας μας με τους ανθρώπους οι μεταφραστές και οι διερμηνείς ….. αποτελεί άραγε επάγγελμα ή  λειτούργημα ;   Ένας άνθρωπος όμορφος και προσιτός, που ασχολείται με την μετάφραση και διερμηνεία για αρκετά χρόνια στην Καλαμάτα και την ευρύτερη περιοχή της Πελοποννήσου. Ένας άνθρωπος ζωντανός και ευγενής μα ταυτόχρονα  ακριβής, που με σοβαρότητα και συνέπεια θα τον  δεις να καταπιάνεται με ζέση έρχεται κοντά μας , ανοίγει την καρδιά του και μας εξομολογείται….. Η κα Βασιλική Ντανταβασίλη μεταφράστρια και διερμηνέας επί μακρόν μας μεταφέρει σε μια άλλη διάσταση τελικά του τι είναι και πώς να προσφέρεις τις υπηρεσίες σου έχοντας γνώμονά σου την απόδοση και την ερμηνεία ….. 

¨Αν δεν γνωρίζεις την κουλτούρα ενός λαού, δεν μπορείς να κατανοήσεις πως και γιατί εκφράζεται με ένα συγκεκριμένο τρόπο. Και, κατ’ επέκταση, δεν μπορείς να το αποδόσεις σωστά¨

Η συνάντησή μας όμορφη και ακολουθεί στη συνέχεια γόνιμη συζήτηση

 Πώς αποφασίσατε να γίνετε μεταφράστρια;

Όταν φοιτούσα στο Πανεπιστήμιο (Γαλλική Φιλολογία στο ΑΠΘ) άκουσα από  μια συμφοιτήτρια,  για ένα πρόγραμμα πανεπιστημιακών σπουδών μετάφρασης σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο του Στρασβούργου. Μου κίνησε το ενδιαφέρον το συζήτησα με του γονείς μου και αποφασίσαμε, αφού μου άρεσε,  να το παρακολουθήσω παράλληλα με της σπουδές μου στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο , ως μια πρόσθετη επαγγελματική διέξοδο.

Και από την πρώτη μου επαφή ήταν ξεκάθαρό ότι τίποτε άλλο δεν ήθελα να κάνω στη ζωή μου, εγκατέλειψα κάθε άλλη σκέψη και επικεντρώθηκα εκεί.

Πολύ αργότερα συνειδητοποίησα ότι τα σημάδια υπήρχαν από νωρίς, απ’ όταν ήμουν στο Λύκειο ήδη. Απλώς κανένας δεν τα είχε εντοπίσει και δεν μου είχε μιλήσει γι’ αυτά. Άλλωστε, τα χρόνια εκείνα, η μετάφραση ήταν περισσότερο γνωστή ως εξέταση στο μάθημα των αρχαίων ελληνικών και των λατινικών. Η δε ενημέρωση γύρω από το επάγγελμα του μεταφραστή ήταν πολύ περιορισμένη. Θα έλεγα ότι ήταν για πολλούς περισσότερο πάρεργο παρά επάγγελμα.

Πώς νιώσατε στην πρώτη επαφή με τη δουλειά;

Άνοιξα το γραφείο μου, αμέσως μετά την ολοκλήρωση των μεταπτυχιακών μου σπουδών σε μια από τις κορυφαίες σχολές μετάφρασης στην Ευρώπη, που μας είχε προετοιμάσει για καλά για αυτά που θα αντιμετωπίζαμε.

Η στιγμή όμως που στα 23 σου χρόνια βρίσκεσαι μόνη σου σε ένα γραφείο με την ευθύνη μια επιχείρησης και σε ένα επάγγελμα όπου ένα μικρό λάθος μπορεί να κάνει πολύ μεγάλη ζημιά, είναι τρομακτικό.

Και όλο αυτό στα μέσα της δεκαετίας του 1990, χωρίς internet, άρα χωρίς πρόσβαση σε πηγές πληροφόρησης και με ΄δυσκολίες στην επικοινωνία με πιο έμπειρους συναδέλφους για συμβουλές.

Πώς είναι να είστε μεταφράστρια;

Είναι χαοτικό γιατί έχεις να διαχειριστείς ταυτόχρονα πολλά έργα, με διαφορετικές προθεσμίες, με διαφορετικές ορολογίκες και άλλες απαιτήσεις. Αλλά και τρομερά ενδιαφέρον γιατί μέσα από τα έργα που σου ανατίθενται αποκτάς πρόσβαση σε γνώση, σε τομείς που δεν θα είχες σκεφτεί καν να αναζητήσεις.

Έχει βέβαια και μεγάλη ευθύνη, ειδικά όταν μεταφράζεις κείμενα ιατρικά, τεχνολογικά ή νομικά, για παράδειγμα.

Οι δυσκολίες με την επιστημονική ορολογία;

Ευτυχώς, με την πρόοδο της τεχνολογίας και τις δυνατότητες που μας δίνει το διαδίκτυο έχουμε ευκολότερα πρόσβαση σε πηγές πληροφόρησης, ορολογικές βάσεις δεδομένων, υλικό τεκμηρίωσης.

Πολύ βοηθητική είναι και η συμμετοχή σε Ενώσεις Μεταφραστών, αφού και μας βοηθά να εμπλουτίζουμε τις γνώσεις μας μέσα από τα προγράμματα κατάρτισης που διοργανώνουν και είναι ένα σημείο επαφής και γνωριμίας με συναδέλφους, και αλληλοϋποστήριξης.

Έχει πολύ στεναχώρια όταν μεταφράζεις δυσάρεστα κείμενα, αλλά και πολύ χαρά όταν π.χ. οι μεταφράσεις σου έχουν βοηθήσει έναν άρρωστο άνθρωπο να έχει πρόσβαση σε εξειδικευμένη φροντίδα στο εξωτερικό και να βρει την υγεία του. Ή όταν ξέρεις ότι μια τεχνολογία που σώζει ζωές είναι προσβάσιμη χάρη και στη δική σου δουλειά.
Για παράδειγμα, βρέθηκα πριν λίγο καιρό σε ένα ιατρείο και ο γιατρός ξεκίνησε να μου παρουσιάζει ένα μια νέα τεχνολογία που έχει φέρει επανάσταση στο  τομέα του και τη είπα ότι το γνωρίζω. Εξεπλάγη και με ρώτησε πως το ξέρω, αφού είναι πολύ νέα τεχνολογία. Του απάντησα ότι είχα μεταφράσει το εγχειρίδιο και το κλινικό βιβλίο του μηχανήματος για την εταιρεία που το έφερε στην Ελλάδα. Ένιωσα πολύ περήφανη, το ομολογώ!

Σας έχει τύχει να μεταφράζετε κάτι, που είναι εμπιστευτικό ή να είστε διερμηνέας σε μια συνάντηση που πρέπει να μείνει μυστική;

Ναι , φυσικά. Η εμπιστευτικότητα είναι βασικό κομμάτι της δεοντολογίας του επαγγέλματος Ειδικά όταν μεταφράζουμε έγγραφα φορολογικά, ιατρικές γνωματεύσεις, συμβάσεις, αφού όλα αυτά είναι ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα. Η εμπιστευτικότητα είναι απαραίτητη προϋπόθεση. Το ίδιο ισχύει και για τη διερμηνεία. Ειδικά στη διερμηνεία στο ανθρωπιστικό πλαίσιο για παράδειγμα η διαρροή πληροφοριών μπορεί να θέσει σε κίνδυνο ακόμα και ζωές.

Τί κάνετε όταν είστε διερμηνέας σε συνέδριο και δεν καταλαβαίνετε τί λέει ο ομιλητής.

Αυτός είναι και ένας από τους λόγους για τους οποίους οι διερμηνείς δουλεύουν σε ζευγάρια.

Πριν από τη διερμηνεία γίνεται διεξοδική προετοιμασία για να ανταπεξέλθουμε σε αυτό το τόσο απαιτητικό πλαίσιο. Με την εμπειρία, μαθαίνεις να είσαι ψύχραιμος, να ελίσσεσαι και να βγάζεις νόημα.

Αν , όμως, παρόλα αυτά παγώσεις, υπάρχει ο συνάδελφος που εκείνη την ώρα ακούει και μπορεί να σου πει τον όρο που δεν ξέρεις, να σε ξεμπλοκάρει ή και να πάρει τη σκυτάλη και να σου δώσει το χρόνο να ανασυγκροτηθείς και να συνεχίσεις.

Ποιες χαρές παίρνετε από αυτό το έργο;

Η μεγάλη χαρά είναι το ότι δίνεις φωνή σε έναν άνθρωπο που δεν έχει. Γιατί όταν δεν γνωρίζεις τη γλώσσα δεν έχεις φωνή, και ο διερμηνέας ή ο μεταφραστής γίνεται η φωνή που σου επιτρέπει να εκφράσεις αυτά που νιώθεις, να καλύψεις τις ανάγκες σου, να βρεις το δίκιο, την υγεία σου, να μοιραστείς τις σκέψεις σου…

Έχω πελάτες για τους οποίους μετέφραζα έγγραφα για τους ίδιους όταν ήρθαν στην Ελλάδα και τώρα μεταφράζω για τα παιδιά τους ή τα εγγόνια τους. Είναι σαν να έχεις μια τεράστια οικογένεια που όλο μεγαλώνει. Είναι πολύ όμορφο να είσαι μέρος της ζωής τόσων ανθρώπων.

Υπάρχουν επιχειρήσεις για τις οποίες έκανα μεταφράσεις όταν έκαναν τα πρώτα τους βήματα και συνεχίζουμε μαζί και τις βλέπω να αναπτύσσονται να απλώνεται η φήμη τους, να κερδίζουν διεθνή βραβεία.

Ως διερμηνέας γνώρισα σπουδαίες προσωπικότητες, διεθνούς φήμης αθλητές, καλλιτέχνες, επιστήμονες που μοιράστηκαν μαζί μου εμπειρίες του και έμαθα μέσα από αυτές.

   Και βέβαια η απόλαυση του να μαθαίνεις κάθε μέρα και κάτι καινούριο, αυτή η ατελείωτη πρόσβαση στη γνώση και η άσκηση του μυαλού, είναι για μένα μαγική εμπειρία που με κάνει να νιώθω σαν ένα μικρό παιδί που, κάθε μέρα, ανακαλύπτει έναν καινούριο μαγικό κόσμο. Σε πιο άλλο επάγγελμα θα είχες τη δυνατότητα να μάθεις πριν απ’ όλους τί σύστημα θα παίξει η x ομάδα ποδοσφαίρου στον επικείμενο αγώνα ή ποιες μεταγραφές συζητάει, ποια νέα τεχνολογία υπερήχων έφερε επανάσταση στην αφαίρεση όγκων, τη σύνθεση ενός εμβολίου, πόσα αντιοξειδωτικά περιέχει το rooibos και άλλα πολλά…

Πόσο επηρεάζουν τη διερμηνεία η τη μετάφραση οι διαφορετικές κουλτούρες;

Η γνώση της κουλτούρας των ανθρώπων για τους οποίους μεταφράζεις και διερμηνεύεις είναι πρωταρχικής σημασίας.

Αν δεν γνωρίζεις την κουλτούρα ενός λαού, δεν μπορείς να κατανοήσεις πως σκέπτεται και γιατί εκφράζεται με ένα συγκεκριμένο τρόπο. Και, κατ’ επέκταση, δεν μπορείς να το αποδόσεις σωστά.

Στη δε διερμηνεία και ειδικά στη διαμεσολαβητική, έθιμα, συνήθειες και άλλα πολιτισμικά χαρακτηριστικά είναι αυτά που σε πολύ μεγάλο βαθμό καθορίζουν το πως θα εξελιχθεί η επικοινωνία, και η άγνοιά τους μπορεί να προκαλέσει σοβαρά προβλήματα.

Για παράδειγμα το άγγιγμα και οι έντονες κινήσεις που είναι αναπόσπαστο κομμάτι της επικοινωνίας λαών πιο εκφραστικών, για κουλτούρες πιο εσωστρεφείς μπορεί να είναι από απλώς άβολο ως και προσβλητικό.

Υπάρχουν λέξεις που δεν μεταφράζονται;

Όλες οι λέξεις μεταφράζονται σε όλες τις γλώσσες, απλώς δεν μπορούν πάντα να αποδοθούν μονολεκτικά ή δεν μεταφράζονται εξίσου εύκολα!

Από εκεί, νομίζω, πηγάζουν και αρκετοί μύθοι όπως το ότι η λέξη φιλότιμο ή το κέφι ή το μεράκι  δεν υπάρχουν σε καμία άλλη γλώσσα και δεν μεταφράζονται.

Διάβασα π.χ. σε ένα άρθρο του Μιχ. Ντινόπουλου ότι «η αλβανική λέξη sedër είναι αντίστοιχη με το φιλότιμο:
Nëse kishte një pikë sedre=Άμα είχε μια στάλα φιλότιμο…
Burri për sedër jeton=Ο άντρας ζει για ένα φιλότιμο.
E prek/lëndoj në sedër dikë=Θίγω/πληγώνω το φιλότιμο κάποιου.
Punon me sedër=Δουλεύει με φιλότιμο.»

Εγώ δεν μιλάω Αλβανικά, αλλά θεωρώ πολύ πιθανό να υπάρχει ταύτιση, αν λάβουμε υπόψη και τη συγγένεια μεταξύ των δύο λαών.
Ίσως εσύ θα μπορούσες να βοηθήσεις εδώ.

Φυσικά πέρα από τα Ελληνικά, υπάρχουν και σε άλλες γλώσσες αντίστοιχες λέξεις που είναι εξίσου δύσκολο να αποδοθούν σε άλλες γλώσσες. Όπως το “ubuntu” που έχει τις ρίζες του στην Αφρικανική φιλοσοφία, το αραβικό «tarab” ή το «iktsuarpok» των Εσκιμώων.

Υπάρχουν δε και διάφορα κινήματα αντίστοιχα του κινήματος του φιλότιμου, όπως το κίνημα του saudadismo, κατά το οποίο ο πορτογαλικός λαός ήταν ιδιαίτερος, γιατί κανένας άλλος λαός ή άλλη γλώσσα δεν μπορεί να αποδώσει το περίφημο saudade (νοσταλγία).

Είναι γεγονός πάντως  ότι δεν μεταφράζονται όλα με τη ίδια ευκολία.

Όπως έγραψε ο Σεφέρης, «Οι δυσκολίες υπάρχουν όταν οι λέξεις παραπέμπουν σε συμφωνημένα υπονοούμενα»

Κα Ντανταβασίλη Σας ευχαριστούμε θερμά για την  προθυμία σας και την ευχαρίστηση να μοιραστούμε χρόνο και εμπειρία και να ταξιδέψουμε μαζί σας μέσα από την  συνέντευξη αυτή 

Βιογραφικο  κας Βασιλικής Νταταβασίλη

 Η Βασιλική Ντανταβασίλη  είναι απόφοιτος του Τμήματος Γαλλικής Γλώσσας και Φιλολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και του Πανεπιστημίου του Στρασβούργου, όπου απέκτησε Μεταπτυχιακό Τίτλο στην Επαγγελματική Μετάφραση.

Εργάστηκε από το 1994 έως το 2011 ως μεταφράστρια-διερμηνέας στο γραφείο που η ίδια δημιούργησε στην Καλαμάτα. Παράλληλα, απασχολήθηκε για 15 χρόνια ως καθηγήτρια ξένων γλωσσών (Αγγλικά και Γαλλικά), εκπαιδεύτρια ενηλίκων και συντονίστρια κατάρτισης σε δήμους και σε ευρωπαϊκά προγράμματα. Συνεχίζοντας με το ίδιο πάθος για εξέλιξη και με την επιθυμία να κεφαλαιοποιήσει την πλούσια αυτή εμπειρία της, το 2016 δημιούργησε το νέο της γραφείο, προσφέροντας προσωποποιημένες υπηρεσίες μετάφρασης και διερμηνείας σε επιχειρήσεις, οργανισμούς και ιδιώτες.

Η Βασιλική είναι μέλος της ΠΕΜ από το 1995. Στο παρελθόν έχει διατελέσει Αντιπρόεδρος του ΔΣ τη διετία 2000-2002 και Σύμβουλος του ΔΣ τη διετία 2018-2020. Από το 2020 είναι Πρόεδρος της ΠΕΜ.

 

What joy do you take out of this work?

The great joy of giving voice to a person who does not have one. Because when you do not know a language, you have no voice, and the interpreter or the translator become the voice that allows you to express how you feel, cover you needs, get justice, gain access to health or share your thoughts.

I have clients for whom I translated documents when they first came to Greece and now, I am doing the same for their children or grandchildren. It's like having a huge family that keeps getting bigger. Being a part of all these people’s lives is very beautiful.

There are companies for which I was doing translations when they were starting out and now, we continue together and I see them growing and expanding, gaining international recognition and awards.

As an interpreter, I have met notable people, famous athletes, artists, scientists; they all shared their experiences with me and I’ve learned a lot through them.

   And, of course, there’s the joy of learning something new every day; this never-ending access to knowledge and the mental exercising is for me a magical experience that makes me feel like a child who, every day, discovers a new magical world. What other profession would allow you to learn, before anyone else, what system X team will play in the upcoming game or what kind of player transfers they are negotiating; which new ultrasound technology revolutionised tumour removals; what is the composition of a vaccine; how many antioxidants are there in rooibos tea, and so much more!

How much are interpretation or translation affected by different cultures?

Knowing the culture of the people you are translating or interpreting for is of immense importance.

If you are not familiar with the culture of a people, you cannot understand how they think and why they express themselves in a certain way. And, consequently, you cannot render their words correctly.

In interpreting, and especially in cultural mediation, the manners and customs and other cultural attributes are those that, to a great extent, determine the evolution of communications, and being unaware of them can cause serious problems.

For example, touching and gesturing are an integral part of communication for outgoing peoples, whereas it can be anything from uncomfortable to offensive in cultures that are more reserved.

Are there words that are untranslatable?

All words can be translated in any language; it’s just that they cannot always be rendered in one word. Or they are not as easily translated.

I think this is the source of many myths, such as the one claiming that words such as “filotimo” (pride, conscientiousness , diligence) or “kefi” (cheerfulness, merriment) or “meraki” (hobby, passion) do not exist in any other language and are untranslatable.

I read, for example, in an article by M. Dinopoulos that “the Albanian word ‘sedër’ is similar to the Greek word ‘filotimo’:
Nëse kishte një pikë sedre= Have a drop of conscientiousness.
Burri për sedër jeton= A man lives for his pride.
E prek/lëndoj në sedër dikë= Hurt someone’s pride.
Punon me sedër= He works diligently.”

I do not speak Albanian, but I think it is very likely these two words are a close match if we also consider the affinity between the two peoples.
Perhaps you could be of help here.

Of course, aside from Greek, there are words in other languages that are equally hard to translate. Such as “ubuntu”, hailing from the African philosophy; the Arabic “tarab”; or the Inuit’s “iktsuarpok”.

Moreover, there are other movements, similar to the one about “filotimo”, such as the movement of “saudadismo”, according to which the Portuguese people are a special one, because no other people or language can accurately translate the word “saudade” (longing).

Nevertheless, it is true that some things are harder to translate than others.

As Seferis put it, “the challenges exist when words have settled implications.”

Ms Dadavassili, thank you very much for your willingness and the joy of sharing your time and experience to take us on a journey with you through this interview. 

 Vassiliki Dadavassili holds a degree from the School of French Language and Literature of the Aristotle University of Thessaloniki. She also holds a Postgraduate Degree in Professional Translation from the University of Strasbourg.

Between 1994 and 2011 she worked as a Translator and Interpreter at her own firm in Kalamata. She also worked for 15 years as a foreign language tutor (English and French), adult educator and training coordinator in Greek municipalities and in the context of European projects. Wishing to instil the same passion into her work and with the desire to capitalise on her rich experience, in 2016, she created her new agency, offering bespoke translation and interpreting services.

Vassiliki is a member of the Panhellenic Association of Translators (PEM) since 1995. In the past, she has served as Board Vice President in 2000-2002 and Board Member in 2018-2020. She is the President of PEM since 2020.